Jeuk is soms een nuttige prikkel, zo leidt lang in een bepaalde houding zitten of liggen tot ischemie en dit geeft activatie van lokale jeuksensoren. Normaliter zal men dan krabben en van houding veranderen waardoor de bloeddoorstroming weer verbetert, maar dit is voor meervoudig gehandicapte kinderen vaak niet mogelijk. Dit betekent dat als kinderen jeuk kunnen aangeven verandering van houding helpt en bovendien de kans op decubitus verlaagd wordt.
Jeuk over het gehele lichaam kan velerlei dermatologische oorzaken hebben, bijvoorbeeld eczeem of scabiës. In centra waar meervoudige gehandicapten worden verzorgd kan de omgeving droog en de temperatuur vrij hoog zijn en dit leidt tot frequent voorkomen van xerodermie. Deze droge huid leidt tot een jeukprikkel en kan voorkómen worden door de huid regelmatig met een niet sensibiliserende basiszalf in te smeren zoals unguentum leniens (zonder rozenolie). Ook kan men wassen met een badolie in plaats van met zeep en het badwater niet te warm maken.
Veelvuldig contact met water, zeep, of irritativa als speeksel en urine kunnen leiden tot een variant van eczeem die optreedt ten gevolge van de beschadiging van de hoornlaag. Men ziet naast roodheid ook schilfering, erosies, soms ragaden in een vaak onscherp begrensd gebied. Bekende lokalisaties zijn mondhoeken of de gehele peri-orale regio of bijvoorbeeld de vingers.
De meest ideale oplossing is het vermijden van de irritativa. Het voorkómen van sabbelen aan een vinger of kwijlen is heel lastig. Idealiter brengt men een barrièrecrème aan. Men kan gebruik maken van bijvoorbeeld zinkzalf of eventueel regelmatig aanbrengen van vaseline om schade aan de huid te beperken. Bij reinigen liever geen water met zeep gebruiken, maar bijvoorbeeld reinigen met een douche-olie en water. Bij irritatie in de mondhoek kan het afnemen van een kweek op gisten een Candida-infectie uit sluiten.
De klassieke luierdermatitis herkent men aan roodheid, erosies en soms in ernstige gevallen ulceraties op de bolle delen van de huid in de luierstreek (dus bovenop de billen, op de schaamheuvel, schaamlippen het scrotum en op de binnenzijde van de bovenbenen waar de luier langs schuurt. Opvallend genoeg blijven in eerste instantie de plooien vrij van erytheem.
Het is in feite een variant van een ortho-ergisch eczeem. De oorzaken zijn:
- Overhydratie van de huid waardoor de wrijvingscoëfficiënt toeneemt en huidbeschadiging bij wrijven ontstaat
- Het kapot gaan van de huid wordt bevorderd door interactie van feces en urine wordt de pH hoger en de fecale enzymen actiever en gaat de huid verder kapot
- gisten (candida na 3 dagen onbehandelde luieruitslag aanwezig, dan ook afwijkingen in de plooien mogelijk) en bacteriën doen de rest
- cave andere irritantia of allergenen
De preventie bestaat uit het regelmatig wisselen van de goed absorberende luier, billen na schoonmaken zonder zeep droogdeppen, en zinkzalf aanbrengen bij iedere luierwisseling.
De therapie behelst dezelfde onderdelen, maar de zinkzalf wordt vervangen door zinkoxydesmeersel (zinkolie) bij iedere luierwisseling en bij een dermatitis die langer dan 3 dagen bestaat een anti-candidapreparaat.
De decubitus ontstaat door een combinatie van druk en ook soms schuifkrachten. Achtereenvolgens ontstaat op drukplaatsen rood-livide niet-wegdrukbare verkleuring (categorie 1 decubitus), een hemorragische blaar of erosie (categorie 2 decubitus), een ulcus (categorie 3 decubitus) en tot slot een ulcus met aantasting onderliggende structuren (categorie 4 decubitus). De lokalisaties zijn bepaald door de plaatsen war veel constante druk op staat.
Behandeling bestaat vooral uit het voorkomen van constante druk op een huidgebied, daarbij is een stramien van wisselligging van belang. Bij categorie 2 appliqueert men zinkoxidesmeersel of zinkoxide 20% in unguentum leniens FNA; bij natten van de huid kan men evt. verbinden, maar pas op voor vouwen in verband. Bij categorie 3 decubitus verwijdert men eventuele necrose en brengt een synthetische wondbedekker aan deze vervangt men regelmatig, waarbij frequentie afhankelijk is van exsudaat. In geval van een categorie 4 decubitus, voegt men aan de therapie van categorie 3 zo nodig natriumhypochlorietcompressen, hydrogel, alginaat- of schuimverband toe; Als de wond schoon is moet eventueel excisie en transplantatie met huid/spierlap overwogen worden(3).
Bijwerkingen van geneesmiddelen komen veel voor. Maximaal 20% van deze bijwerkingen betreft huidverschijnselen. Bij iedere gegeneraliseerde symmetrische eruptie bij een patiënt die een of meer geneesmiddelen gebruikt (heeft) moet worden gedacht aan de mogelijkheid van een geneesmiddeleneruptie. De huidverschijnselen kunnen sterk variëren. Bij verdenking wordt verwezen naar handboeken.
In geval van een verminderde spierpompfunctie, zal langzaam maar zeker bij naar beneden hangen van de benen oedeem ontstaan. Dit maakt het been kwetsbaarder voor verwondingen en leiden tot het optreden van ulcera. Op den duur zal dit oedeem zich ook organiseren en tot lymfoedeem leiden en niet meer geheel te verhelpen zijn met een elastisch compressie verband of een steunkous.
De meest voorkomende reden van verwondingen bij meervoudig gehandicapte kinderen is volgens de literatuur kindermishandeling (4). Het gaat met name om verwaarlozing. In dit kader wordt verwezen naar andere bronnen voor verdere informatie over dit onderwerp waarbij de huid een belangrijk alarmerend signaal kan geven.
- Gaebler-Spira D, Thornton LS. Injury prevention for children with disabilities. Phys Med Rehabil Clin N Am 2002; 13:891-906